Kolorowa etykieta z literami od A do E, znana jako Nutri-Score, coraz częściej pojawia się na opakowaniach produktów spożywczych w europejskich sklepach. System ten ma pomóc konsumentom w dokonywaniu szybkich i świadomych wyborów żywieniowych. Ale czy rzeczywiście spełnia swoją funkcję? Pojawiają się głosy krytyczne, według których Nutri-Score faworyzuje produkty wegetariańskie i wegańskie, często kosztem rzetelnej oceny ich ogólnej wartości odżywczej.
Jak działa system Nutri-Score i co naprawdę mierzy?
Nutri-Score to system oznaczania wartości odżywczej produktów, który opiera się na pięciostopniowej skali literowej od A (ciemnozielony) do E (czerwony). Jego celem jest szybkie i intuicyjne informowanie konsumenta o tym, jak bardzo dany produkt wpisuje się w założenia zdrowej diety. Obliczenia odbywają się na podstawie 100 g lub 100 ml produktu, co pozwala na ustandaryzowanie oceny między różnymi markami i wariantami tej samej kategorii żywności.
System ten uwzględnia dwie grupy składników: te, które należy ograniczać (m.in. cukry proste, tłuszcze nasycone, sód, kalorie) oraz te, które uważa się za korzystne dla zdrowia (m.in. białko, błonnik, owoce, warzywa, orzechy, oleje roślinne). Punktacja za składniki negatywne jest odejmowana od punktów przyznanych za elementy pozytywne, a końcowy wynik decyduje o przypisaniu produktu do jednej z pięciu klas.
Warto zaznaczyć, że Nutri-Score nie uwzględnia stopnia przetworzenia żywności, zawartości witamin, minerałów, antyoksydantów ani jakości biologicznej białka. System ten skupia się wyłącznie na wybranych składnikach i w ujęciu czysto ilościowym, ignorując aspekt jakościowy oraz kontekst spożycia (np. wielkość typowej porcji). To właśnie z tego powodu coraz częściej pojawiają się pytania, czy Nutri-Score faworyzuje produkty wegetariańskie i wegańskie, które z natury zawierają mniejsze ilości tłuszczów nasyconych czy cholesterolu, ale jednocześnie bywają ubogie w inne kluczowe składniki.
Czy Nutri-Score premiuje produkty wegetariańskie i wegańskie?
System Nutri-Score został tak skonstruowany, że często korzystnie ocenia produkty roślinne, co może prowadzić do faworyzowania diety wegetariańskiej i wegańskiej. Choć intencją było promowanie zdrowszych wyborów, niektórzy eksperci zauważają, że może to prowadzić do błędnych przekonań dotyczących realnej wartości odżywczej.
Na korzystne oceny Nutri-Score mają wpływ następujące czynniki:
-
Produkty roślinne, zwłaszcza warzywa, owoce, strączki, orzechy czy oleje roślinne, zdobywają punkty dodatnie z racji wysokiej zawartości błonnika oraz niskiego poziomu nasyconych kwasów tłuszczowych i sodu.
-
Brak białka zwierzęcego nie jest traktowany jako wada – przeciwnie, wiele produktów wegańskich otrzymuje oceny A lub B, nawet jeśli są one ultraprzetworzone.
-
Przykładowe produkty jak napoje roślinne, wegańskie desery czy gotowe dania roślinne mogą osiągać lepsze oceny niż naturalne produkty zwierzęce (np. jaja, mięso, sery), mimo że te ostatnie są bogatsze w niektóre mikroskładniki.
Taka konfiguracja algorytmu może sprawiać wrażenie, że Nutri-Score faworyzuje produkty wegetariańskie i wegańskie, nie uwzględniając ich rzeczywistego miejsca w zbilansowanej diecie. Dodatkowo, produkty przetworzone, ale o obniżonej zawartości „złych” składników (np. tłuszczu, cukru, soli), potrafią wypadać lepiej niż żywność tradycyjna, naturalna i pełnowartościowa. To rodzi poważne pytania o adekwatność systemu jako narzędzia do edukacji żywieniowej.
Ograniczenia Nutri-Score a zrównoważona dieta
Choć Nutri-Score ma być narzędziem wspierającym zdrowe wybory konsumenckie, w praktyce jego uproszczona metodologia może prowadzić do mylnych wniosków dotyczących wartości odżywczej wielu produktów. System ten nie ocenia jedzenia w sposób holistyczny – nie uwzględnia m.in. stopnia przetworzenia, zawartości mikroskładników (jak witaminy czy przeciwutleniacze) ani jakości białka, co w kontekście budowania zrównoważonej diety jest poważnym ograniczeniem.
Krytycy wskazują na kilka istotnych wad systemu:
-
Ignorowanie przetworzenia – produkt wysoko przetworzony, ale odpowiednio „zoptymalizowany” pod kątem algorytmu (np. niskosodowy, z błonnikiem), może otrzymać ocenę A lub B, mimo że jego rzeczywista wartość odżywcza jest wątpliwa.
-
Brak oceny porcji – system ocenia skład na 100 g lub 100 ml, a nie w odniesieniu do porcji rzeczywiście spożywanej. Tym samym produkt „zdrowy” według skali może dostarczać znaczne ilości kalorii lub soli przy typowej konsumpcji.
-
Nieobecność wielu składników kluczowych – system pomija zawartość np. witaminy D, żelaza hemowego, kwasów omega-3 (EPA/DHA), co szczególnie istotne jest przy ocenie produktów zwierzęcych.
-
Promowanie „zielonych” produktów niskiej jakości – wiele produktów oznaczonych jako Nutri-Score A lub Nutri-Score B, takich jak niektóre wegańskie napoje, batony czy jogurty, są atrakcyjnie oceniane jedynie z powodu spełnienia wymogów kalorycznych, a nie wartości odżywczej jako całości.
Z perspektywy dietetyki klinicznej, zrównoważona dieta to taka, która łączy różnorodność produktów, naturalność, minimalne przetworzenie i odpowiednie proporcje składników odżywczych. System Nutri-Score, w obecnej formie, może zniekształcać obraz takiej diety, promując np. „zielone” produkty o niskiej gęstości odżywczej kosztem pełnowartościowych, ale bardziej kalorycznych produktów.
Wpływ Nutri-Score na wybory konsumenckie i percepcję zdrowej żywności
Wprowadzenie oznaczeń Nutri-Score bez wątpliwości wpływa na zachowania zakupowe konsumentów. Liczne badania wskazują, że kolorowe oznaczenia przyciągają uwagę i zwiększają prawdopodobieństwo wyboru produktów oznaczonych zieloną literą A lub B. Problem pojawia się jednak wtedy, gdy konsument traktuje tę ocenę jako pełną i wystarczającą informację o produkcie, co może prowadzić do niezamierzonych skutków.
System ten wpływa na percepcję zdrowej żywności w sposób uproszczony i często mylący:
-
Konsument może uznać produkt z oznaczeniem A za „zdrowy”, niezależnie od jego składu, stopnia przetworzenia czy zawartości sztucznych dodatków.
-
Produkty jednoskładnikowe (jak miód, jajka, oliwa z oliwek) nie zawsze są oznaczane, przez co mogą być postrzegane jako mniej wartościowe, mimo że odgrywają istotną rolę w zdrowej diecie.
-
Wegańskie odpowiedniki tradycyjnych produktów (np. wegańskie parówki, desery, napoje) otrzymują często wysokie oceny w Nutri-Score, co wzmacnia wrażenie, że są one lepszym wyborem niż ich naturalne odpowiedniki, mimo że są intensywnie przetworzone.
Ten mechanizm prowadzi do sytuacji, w której system etykietowania – zamiast wspierać edukację żywieniową – promuje powierzchowne podejście do żywności. Brak szerszego kontekstu może sprzyjać modom żywieniowym opartym na mitach, zamiast na solidnej wiedzy o składzie i jakości produktów.
Z tego powodu coraz więcej ekspertów apeluje o reformę algorytmu lub uzupełnienie Nutri-Score o dodatkowe elementy informacyjne, takie jak oznaczenie stopnia przetworzenia, indeks glikemiczny, obecność składników bioaktywnych czy nawet ocenę wpływu środowiskowego. Bez tego Nutri-Score pozostaje narzędziem pomocnym, lecz niekompletnym – i mogącym prowadzić do błędów w codziennych wyborach konsumenckich.
Źródło:
https://www.gov.pl/web/psse-miedzyrzecz/czym-jest-i-co-oznacza-nutri-score
https://www.medicover.pl/o-zdrowiu/nutri-score-czyli-jak-ulatwic-sobie-wybor-zdrowej-zywnosci,9365,n,192
https://www.systemns.pl/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Nutri-Score
